Natureza, historia, cultura e, sobre todo, viños. Falar co seu creador da arquitectura de Pazo Baión é un exercicio fascinante pola paixón e o coñecemento co que fala dun proxecto recoñecido hoxe internacionalmente
Para descubrir a arquitectura de Pazo Baión, ningunha compañía é tan apropiada, tan suxestiva, como a do profesional que devolveu o seu esplendor á propiedade. A César Portela (Pontevedra, 1937) bríllanlle os ollos cando fala do proxecto que emprendeu no 2008, o ano no que Condes de Albarei fíxose coa adega.
A paixón coa que fala do proxecto, a ilusión que segue destilando aos seus 83 anos, aínda ao pé do canón, son seguramente a proba inequívoca da maridaxe perfecta que se forxou entre o xenial arquitecto e Pazo Baión.
Compartir unhas horas con el visitando a leira é un agasallo. Descubrir os segredos dun «proxecto que segue moi vivo» trece anos despois de ver a luz representa unha viaxe fascinante. Pasen e lean. Con todos vostedes: César Portela.
-Como madurou o proxecto de Pazo Baión doce anos despois de ver a luz?
-A verdade é que este non é o proxecto habitual que lle encargas a un arquitecto. A min paréceme que en Galicia é fundamental contar co territorio para facer arquitectura; o sitio onde estea unha casa é tan importante como a casa mesma. De feito, pódeche achegar ao ceo ou ao inferno [risas].
No caso da arquitectura de Pazo Baión, paseime horas e horas percorrendo a leira para tentar coñecer ben cada elemento, mesmo cada planta. Cales tiñan que estar á sombra, cales todo o día ao sol… Desde o principio a natureza tivo un sitio na mesa na que se redactaba o proxecto. E iso percíbese hoxe, este proxecto madurou moi ben.
-O proxecto é hoxe distinto de cando naceu no 2008 e dá a sensación de que será aínda máis especial, máis espectacular, dentro de dez anos.
-É certo, Pazo Baión vai gañar. Cada ano que pasa está máis bonito, vai cambiando e para mellor. Así como moitas obras de arquitectura co tempo degrádanse, ao pazo ocórrelle o contrario.
-A sensación cando se visita Pazo Baión é que se trata dun lugar de lugares. Cheo de recunchos secretos, únicos, de sorpresas. Concibiuno así?
-Efectivamente. Pazo Baión é distinto se vas pasar unha hora ou se tes seis horas. Se tes seis horas vas descubrir moitos lugares e recunchos, pero tamén vistas únicas. Hai perspectivas únicas. Desde o alto da igrexa de Baión, desde os miradoiros do salón de eventos co val do Salnés diante túa, aos pés do río… Eu aínda non as coñezo todas e iso que pateei moitas moitas veces a propiedade.
-Un dos males da arquitectura galega é a falta de sensibilidade que en ocasións expón respecto do encaixe na contorna. Quizais a epítome deste problema sexan esas casas, mesmo cidades, que lle dan as costas ao mar. En Pazo Baión a vocación por encaixar coa contorna dá a sensación de ser un elemento central do proxecto. É así?
-É verdade o que dis de que á arquitectura faltoulle en Galicia sensibilidade en demasiadas ocasións. Eu creo firmemente que calquera gran edificio, complexo, pazo… ten que aproveitar a contorna, o lugar onde se localiza, para explotar todo o seu potencial. Cando concibimos a arquitectura de Pazo Baión e todo o proxecto no seu conxunto, aproveitamos a natureza e por suposto tamén a historia e o patrimonio da propiedade para dar forma a toda a idea.
-Entendo que un dos obxectivos do seu traballo foi combinar estética e funcionalidade. Á fin e ao cabo, a razón de ser de Pazo Baión é a produción duns albariños excepcionais. Supuxo un reto adicional para vostede a creación dunha moderna adega ademais do resto de elementos que fan de leste un proxecto único? Refírome ao enoturismo, a organización de eventos…
-Esa era unha espada de Damocles que sempre tiven encima. Nós tiñamos moi claro que traballabamos para unha cooperativa (Condes de Albarei) que non son millonarios. Tiñamos que crear o proxecto máis produtivo posible, pero iso non debía estar rifado coa estética.
-Esa dualidade entre deseño e eficiencia.
-É que tiña que ser así. Cada actuación que emprendemos partía dun cóctel irrenunciable: que fose bonito, produtivo… A adega é un bo exemplo porque é moi atractiva desde o punto de vista do deseño, é obviamente moi funcional, pero ademais aproveitáronse moitos elementos da estrutura orixinal. A arquitectura de Pazo Baión é todo deseño e eficiencia.
-A sala de catas é outro exemplo. Hoxe é sen dúbida unha estancia impoñente, pero en realidade aproveitou un espazo que xa existía.
-Hai moitos espazos dentro de Pazo Baión que parten desa premisa. No salón de eventos, que era unha antiga vaquería, fíxose unha restauración aproveitando moitos elementos. E engadindo outros para darlle ese toque de contemporaneidade.
Neste punto gustaríame poñer en valor o traballo dos novos propietarios, das máis de 400 familias que conforman Condes de Albarei, e do consello reitor, o que coñecín cando se creou o proxecto e o que está hoxe. Son excepcionais.
Toda esta filosofía entendérona perfectamente, sempre quixeron combinar a estética e a eficiencia. Esa convivencia que fixo de Pazo Baión un proxecto de viticultura e enoturismo distinto. E se houbo unha contradición, que obviamente as houbo, hana resolvido cunha sensibilidade non sempre fácil de atopar.
-Como se marida unha viaxe tan complexa como leste? Obviamente principalmente polo mundo do viño, pero tamén da arquitectura, a historia, cultura, a natureza…
-Levoume moitos paseos e horas de traballo concibir toda a arquitectura de Pazo Baión e cada un dos elementos nos que queriamos intervir. E, sobre todo, cando xa tomaramos a decisión de facer algo, analizalo coma se non o fixésemos nós.
Situarnos fronte a esa decisión e criticala. Non podiamos facer nada a treo porque nos enfrontabamos a unha propiedade que había ido cobrando vida ao longo de cinco séculos. Cada pedra, cada muro… Todo aquilo había que recollelo e respectalo.
-O encaixe de Pazo Baión na contorna é outro elemento que chama a atención. Cando un sitúase fronte aos edificios principais, todo ese complexo, os torreóns, a presenza poderosa da pedra, impón moito. Pero canto máis se afasta un e toma perspectiva, máis simbiose percíbese. Non hai agresión. Ao contrario, cada edificio ten unha presenza moi harmónica no conxunto da leira. Custoulle moito chegar aí?
-Respectar os volumes foi algo fundamental á hora de enfrontarnos ao proxecto. Non gañar, tampouco perder, concibir cada elemento como un todo no que cada cousa xogaba un papel. E ao que queda moito percorrido por diante porque este é un proxecto vivo. Que ten aínda moito percorrido por diante.
-Tamén é rechamante o equilibrio entre tradición e vangarda.
-Ese foi outro piar para nós. Intervir con actuacións ás veces moi sutís (mobles, chans de formigón, pinturas, ventás…) que achegan eses toques de vangarda que conectan tan ben cuns edificios que albergan tanta historia.