O emparrado, o sistema de condución da vide tradicional das Rías Baixas

Os viñedos baixos e medios de Pazo Baión teñen ao emparrado como sistema de condución da vides, para afastalas da humidade do chan e axudalas a captar toda a luz do sol

Cada viñedo é un mundo, porque presenta un orografía, uns chans, ou un sistema de condución da vide que o converten nun único. Precisamente, a forma na que se xestiona o crecemento da vide é unha cuestión de vital importancia á hora de regular a produción da uva e conseguir a mellor colleita. Emparrado, espaldera, vaso… Existen diversos tipos de sistemas e ningún é mellor ou peor, senón que cada un deles é máis óptimo en función das características da zona, o viñedo e a variedade de uva que este produce.

En dúas denominacións de orixe tan próximas xeograficamente como a D.O. Rías Baixas e a D.O. Ribeiro, centradas ambas as na elaboración, sobre todo, de viños brancos con variedades autóctonas, o sistema de condución da vide é diferente. No Ribeiro prima a espaldera, mentres que nas Rías Baixas úsase o emparrado como sistema de condución da vide maioritario. Por que sucede isto? Porque existen diverxencias no relativo ao chan, a topografía dos viñedos, o clima das zonas e as variedades de uvas que se cultivan. Nin a treixadura é igual ao albariño, nin o clima da comarca do Ribeiro é análogo ao do Salnés.

De feito, ata nunha mesma propiedade poden convivir dous sistemas de condución da vide diferentes. Para mostra, Pazo Baión. Nos viñedos baixos e medios da nosa leira úsase o emparrado, o sistema tradicional do Salnés. Mentres que nos viñedos altos, menos húmidos e máis expostos á seca no verán, úsase a espaldera.

A continuación, imos a diseccionar as claves do emparrado e imos profundar nos sistemas de condución da vide en Pazo Baión, unha propiedade na que se producen uvas e viños albariños desde fai cinco séculos.

Que é o emparrado?

Empecemos polo comezo… que é o emparrado? Trátase dun sistema de condución da vide horizontal que emprega postes (habitualmente de granito) e un sistema de arames para conseguir que as vides crezan horizontalmente, conformando un manto verde composto de pámpanos e follas do que colgarán os acios de uvas. Desta forma, os acios crecerán a dous metros do chan, lonxe da súa humidade e enfermidades e máis próximos ao sol.

O sistema do emparrado empréganse na zona das Rías Baixas desde tempos inmemoriais, ao mostrarse como unha forma de condución da vide adecuada en función das características climáticas e xeográficas da rexión e as particularidades da uva albariño e a vide da que brota.

De feito, o emparrado é un sistema óptimo de condución da vide grazas a que as vides das Rías Baixas son vigorosas, o que lles permite rubir polos emparrados en altura e optimizar o seu crecemento vexetativo, unha cuestión capital para a colleita de uvas.

Ademais, podemos sinalar outro motivo polo que o emparrado triunfou nas Rías Baixas e que non está relacionado coa colleita de uvas para a elaboración de viño: o uso do chan. Como as vides crecen en altura de forma horizontal, o chan que queda baixo os pámpanos e as uvas podía empregarse para cultivas outros produtos naturais. Actualmente vivimos nunha era de bonanza, pero na antigüidade era fundamental sacarlle o máximo partido ao chan do que se dispoñía.

O uso masivo do emparrado nas Rías Baixas ao longo dos séculos provocou que a arte de vendimiar siga realizándose, hoxe en día, dunha forma moi similar a fai centos de anos. Por que? A diferenza doutros sistemas de condución da vide, o emparrado non facilita a mecanización da recolección da uva, de tal maneira que en Pazo Baión e moitas outras adegas das Rías Baixas, a vendima séguese realizando de forma manual, acio a acio, gran a gran.

Beneficios do emparrado nas Rías Baixas

Como apuntabamos no apartado anterior, o uso tradicional do emparrado nas Rías Baixas non é froito do azar do destino, senón que é consecuencia directa dos múltiples beneficios deste tipo de condución da vide, en función das características da zona, a planta e a uva:

1. O emparrado afasta ás follas, os pámpanos e as uvas do chan e da súa humidade, consecuencia directa da climatoloxía das Rías Baixas e as choivas abundantes.
2. Por contra, achega ás follas e as uvas ao sol, aumentando a súa superficie de exposición e a súa capacidade de beneficiarse dos raios solares e mellorar o seu crecemento e maduración.
3. O emparrado facilita que os acios estean ben aireados.
4. Os beneficios anteriores redundan nunha cuestión de vital importancia: a prevención de enfermidades fúngicas que afecten as uvas, como o mildiu ou o oidio e que poden levar por diante a colleita.
5. Posibilita a fertilización orgánica das vides.
6. Facilita a xestión dos viñedos e das colleitas, equilibrándoas para que sexan o máis óptimas posibles, tanto en termos de cantidade, como, sobre todo, de calidade.
7. Aínda que poida non parecer un beneficio, a imposibilidade de usar maquinaria para xestionar os viñedos que empregan o emparrado, fomenta que as adegas aposten por unha viticultura sostible e artesanal. Os labores de poda e a vendima realízanse de forma manual, a cargo de equipos de viticultura altamente especializados.

Cales son os contras deste sistema de condución da vide? Ademais de que impide a mecanización e, por tanto, a axilización das accións que hai que levar a cabo ao longo de todo o ciclo de vida da vide, se se opta polo emparrado, a densidade de vides que se poden plantar é menor que a que ofrecen outros sistemas como a espaldera vertical.

O emparrado de Pazo Baión

Como xa destacamos noutras ocasións, Pazo Baión ten o privilexio de ser unha propiedade vitícola situada en pleno corazón das Rías Baixas. A nosa leira atópase no val do Salnés, a tan só cinco quilómetros da ría de Arousa e protexida do vento polo monte Lobeira, que alcanza unha altura de case 300 metros sobre o nivel do mar.

Ademais, a orografía do terreo e a disposición dos viñedos, provocan que Pazo Baión teña un microclima especial, máis tépedo e menos marcado polas inclemencias do tempo que o clima atlántico suave típico desta zona. Esta microclima favorece o crecemento das vides e dos acios de uvas e, xunto ás peculiaridades do chan de Pazo Baión, configura de forma determinante as características de cada un dos nosos viñedos.

Por outra banda, a accidentada topografía das parcelas da nosa propiedade lévanos a diferenciar en Pazo Baión entre tres grandes grupos de viñedos: os baixos, os medios e os altos. Case todo eles están orientados cara ao mediodía, o que favorece o cultivo da vide mesmo en situacións frías e redunda nunha maior calidade dos viños que se producen coas uvas cultivadas.

Cal é a diferenza máis evidente entre os tres grupos de parcelas? Os viñedos baixos e medios comparten o mesmo sistema de condución da vide: o emparrado.

A densidade de plantación destes viñedos é de 830 cepas por hectárea e o sistema de condución é, como acabamos de sinalar, un emparrado de 2 metros de altura, sostido sobre postes de granito. As vides que crecen nestes viñedos resisten ben á filoxera, son tolerantes ao exceso de humidade e, grazas ao emparrado, son capaces de afastarse da humidade do soño, ademais presentan o desenvolvemento vigoroso típico da variedade albariño.

O emparrado se alía cunhas vides que teñen medio século de vida para ofrecer unha produción de uva extraordinaria coa que elaborar espléndidos albariños. Ademais, visualmente, conforma unha paisaxe vitícola que destaca pola súa extraordinaria beleza. Fermosos túneles verdes esténdense a través de case 15 hectáreas de viñedos.

A espaldera en liña, o outro sistema de condución da vide en Pazo Baión

Que sucede cos viñedos altos de Pazo Baión? Non se usa o emparrado como sistema de condución das vides? Non, nos viñedos que se atopan no alto dos outeiros da nosa propiedade, o sistema que se empregou é a espaldera. A vide é unha planta de crecemento vertical, o cal permite que se use o emparrado como sistema de condución, pero tamén a espaldera vertical. Mediante este sistema estrutúrase o crecemento da vide e dáselle forma, co obxectivo de mellorar o seu rendemento e protexer ás uvas da aparición de enfermidades.

Por que se usa ? A diferenza dos viñedos medios e baixos, estes non están tan expostos á humidade do chan, que, ademais, presenta un menor espesor. Mentres nas outras parcelas resulta primordial afastar ás follas e ás uvas da humidade do chan, nestas non resulta tan necesario, de tal forma que o emparrado non é necesario.

Iso vai asociado ás propias características das plantas. As dos viñedos medios e baixos están preparadas para resistir ao exceso de humidade, mentres que as dos viñedos altos presentan unha mellor resistencia á falta de auga, xa que as condicións de seca, sobre todo durante o verán, son moito máis esixentes que nos viñedos nos que se usa o emparrado.

As parcelas altas teñen unha extensión de algo máis de nova hectáreas, nas que hai unhas 11.000 plantas, grazas a que a espaldera permite unha maior densidade. E, como sinalamos, o sistema de condución das vides é a espaldera de 1,8 metros de altura, tamén sobre postes de granito, como sucede cos viñedos nos que se recorre ao emparrado.

Nos viñedos altos de Pazo Baión, do mesmo xeito que nos medios e baixos, non se realiza ningún traballo de forma mecanizada.

As operacións de poda, a retirada de sarmientos, ou o atado das varas sobre os arames que conforman os emparrados e as espalderas son totalmente manuais e lévanas a cabo o noso equipo de viticultura, que ten ás súas costas unha ampla experiencia no coidado da vide e coñece á perfección as particularidades de cada viñedo.

Emparrado e espaldera, dous sistemas ao servizo dos únicos albariños de pago

O uso do emparrado e a espaldera como sistemas de condución da vide en Pazo Baión permítenos observar a clave desta cuestión: o importante é elixir o sistema que sexa máis beneficioso para as vides e as uvas, en función do chan, a topografía, o clima ou a variedade.

Nunha mesma propiedade poden convivir ambos os sistemas, porque as diferenzas entre viñedos poden ser o suficientemente grandes como para xustificar a elección de diferentes sistemas de condución das vides.

De feito, en Pazo Baión non só podemos destacar o uso combinado da espaldera e o emparrado, senón que tamén temos que poñer en valor una das claves da nosa vendima: cada viñedo se vendima por separado, cando as condicións de maduración das uvas son óptimas. E isto permítenos espremer os matices de cada viñedo para confeccionar os únicos albariños de pago, é dicir, viños elaborados só coas uvas vendimiadas na propiedade.

Os profesionais de Pazo Baión levan a cabo unha xestión integral de todo o ciclo de vida de cada viñedo para coidar ao máximo unha materia prima extraordinaria que permitirá elaborar tres albariños cunha personalidade moi marcada. Pazo Baión, Gran a Gran e Vides de Fontán son tres viños que proceden da mesma propiedade, pero que, á vez, presentan unha composición aromática, un desenvolvemento en boca e unha estrutura diferentes e únicos.

O emparrado e a espaldera axudan ás nosas vides con case 50 anos de vida a crecer sólidas e producir unhas sensacionais uvas que alumarán tres Rías Baixas 100% artesanais, desde pódaa ata o embotellamento.