Viquingos no Salnés. Cando os visitantes non viñan facer enoturismo

Fai mil anos, o territorio onde se asenta Pazo Baión xa era visitado por viajantes procedentes do estranxeiro, pero non viñan facer enoturismo, senón a explotar os recursos naturais

Quizais o principal motivo polo que a maioría de persoas sente atraída polos relatos históricos é porque xamais deixan de sorprendernos. Sobre todo, no caso de territorios habitados por humanos desde tempos inmemoriais e que puideron ser testemuña de procesos e acontecementos históricos fascinantes, como é o caso da propiedade de Pazo Baión. Moitos séculos antes de que se levantase o pazo e constituísese o morgado da Casa de Fontán, estas terras foron testemuña privilexiada da presenza de viquingos no Salnés durante a Alta Idade Media e ata o inicio da Era Compostelá.

Estes viajantes procedentes de Escandinavia non viñan, precisamente, a facer enoturismo. É máis, o cultivo da vide aínda non estaba estendido nunha comarca que, hoxe en día, é coñecida como a Toscana galega. Con todo, xa naquela época, os terreos situados nas proximidades da ría de Arousa eran coñecidos pola súa riqueza mineral e por resultar moi fértiles. Ademais, as localidades costeiras eran un bo obxectivo de saqueo para os feroces viquingos que chegaban desde o Norte fuxindo da escaseza de recursos das súas rexións.

Mil anos despois do final da presenza dos viquingos no Salnés, a comarca recibe todos os anos por centos de miles de visitantes, algúns deles orixinarios dos países escandinavos (Suecia, Dinamarca, Noruega…). Con todo, o seu obxectivo xa non é saquear a riqueza local, senón gozar das súas praias, paisaxes e pobos mariñeiros, degustar as súas delicias gastronómicas e, sobre todo, catar os seus albariños, unhas elaboracións celebradas e admiradas en todo o mundo.

Neste artigo, propoñémosche que nos acompañes nunha viaxe a través do tempo a unha época na que a presenza dos viquingos no Salnés non era ben recibida, porque estes viaxeiros non viñan gozar de marabillosas experiencias de enoturismo nas Rías Baixas, senón a sementar o caos e diezmar á poboación local e boicotear os seus esforzos por saír adiante.

A ría de Arousa, porta de entrada a Galicia e as súas riquezas

Como acabaron os viquingos no Salnés, unha comarca que debe o seu nome á presenza de salinas nas súas costas, desde antes da chegada dos visitantes do norte?

Por unha banda, como indicamos antes, en Escandinavia non dispoñían dos recursos naturais necesarios para alimentarse, como consecuencia das baixas temperaturas e as adversas condicións climatolóxicas. Isto empuxaba aos viquingos para invadir terras máis ricas e fértiles.

Doutra banda, o comezo das peregrinacións a Santiago, a partir do S. IX serviu para estender por toda Europa as bondades das nosas terras, a abundancia de recursos naturais e as riquezas xeradas como consecuencia das peregrinacións e o comercio.

Así, entre os séculos IX e XII, as incursións dos viquingos no Salnés foron habituais, aínda que nunca deron paso a asentamentos permanentes, como en Normandía, nin á colonización do territorio. De feito os viquingos xamais se asentaron durante períodos superiores a dous anos, senón que o seu modus operandi xeralmente era emprender razzias para saquear ás localidades, establecer cercos en urbes como Santiago, secuestrar a persoas para levar a cabo extorsiones e, sobre todo, apropiarse da riqueza xerada polas peregrinacións.

A ría de Arousa era a vía de entrada máis sinxela para que os viquingos puidesen penetrarse por toda Galicia e, en especial, para chegar ata Santiago. Por iso é polo que os ataques de viquingos no Salnés producísense de forma periódica durante estes séculos escuros e mesmo chegasen a levantarse asentamentos temporais en enclaves da comarca como a illa de Cortegada.

Os efectos das razzias no Salnés e os primeiros intercambios comerciais

Como consecuencia dos ataques viquingos no Salnés, a poboación local buscaba refuxio entre a primavera e o outono nos montes e covas da comarca, para eludir os saqueos e fuxir da devastación viquinga. Isto afectou, como non podía ser doutra forma, á actividade económica e á explotación da terra.

Os cultivos de cereais e da vide non se converterían en motores económicos do Salnés ata o fin das incursións viquingas, como veremos a continuación.

Con todo, os historiadores sinalan que os viquingos no Salnés non só levaban a cabo razzias para enriquecerse, senón que tamén puxeron en marcha certas relacións comerciais coa poboación local e a súa pegada nótase en embarcacións marítimas como as dornas.

Estes incipientes intercambios comerciais que se producían fai máis de mil anos, terminaron por converterse hoxe en día nunha profunda e eficaz internacionalización dos produtos do Salnés, comezando polos mariscos e peixes da ría de Arousa, coñecida como a despensa mariña de Europa, e terminando polos viños da D.O. Rías Baixas que se elaboran en decenas de adegas da comarca como Pazo Baión.

Era Compostelá e colonización da comarca

Por sorte para a poboación local, os ataques viquingos no Salnés chegaron ao seu fin co comezo da Era Compostelá, marcada polo exitoso liderado do arcebispo de Santiago Xelmírez. O primeiro líder da arquidiocese compostelá ordenou a construción da primeira frota de guerra do litoral para frear as actuacións dos viquingos no Salnés, pero tamén as incursións sarracenas que se producían durante eses séculos.

O mellor exemplo das medidas emprendidas por Xelmírez para poñer fin aos ataques de viquingos no Salnés aínda o podemos visitar na actualidade: as Torres do Oeste. A construción destas edificacións defensivas, situadas en Catoira, tiña como obxectivo frear as invasións viquingas que pretendían chegar ata Compostela. De feito, en Catoira celébrase anualmente unha romaría viquinga na que se reconstrúen as batallas entre os guerreiros escandinavos e os galegos.

Estas actuacións permitiron frear as incursións viquingas e sarracenas e facilitaron a colonización e repoboación de todo o litoral da comarca, o que supuxo a posta en marcha de cultivos de cereais, a construción de igrexas, como a de Baión, a creación de freguesías e o inicio do que hoxe en día é unha industria que exporta as súas elaboracións a todo o planeta: a vitícola.

O fin dos ataques viquingos no Salnés marcou a expansión do cultivo da vide

Os novos tempos de paz e prosperidade que trouxo consigo a Era Compostelá propiciaron a explosión da economía local. A superficie dedicada a cultivos plurianuais como o da vide multiplicouse a partir do S. XII. Os documentos forais da época evidencian a abundancia de cultivos de cereais como o centeo, pero tamén a importancia crecente do cultivo da vide.

Así, unha vez que a presenza dos viquingos no Salnés chegou ao seu fin, floreceron as actividades vitícolas. Os viñedos comezaron a propagarse por toda a comarca, iniciando unha transformación que se consolidou nos nosos días ata encher ao Salnés de miles de hectáreas de viñedos que conforman paisaxes dignas da Toscana.

O crecente campesiñado que se instalou na comarca, atraído polas bondades da terra e da ría, decantouse, maioritariamente, por poñer en marcha e traballar viñedos que producisen uvas tintas. Mentres que os viñedos ligados á fidalguía, como no caso das parcelas de Pazo Baión, produciron tamén uvas brancas, grazas ao cultivo da variedade de vide autóctona da comarca: o albariño.

Tal foi a revolución que provocou a elaboración de viño nas Rías Baixas para partir do S. XII, que no S. XV, o 40% da recadación por alcabalas en Pontevedra proviña do viño e a cidade transformouse nun centro comercial de primeiro nivel grazas á monopolización do comercio exterior de viño.

Pazo Baión na actualidade: Un espazo de enoturismo e unha adega globais

Aínda que a estancias recorrentes dos viquingos no Salnés quedan moi afastadas no tempo, forman parte, innegable, da Historia da comarca que acolle a Pazo Baión e o seu fin marcou, como sinalamos ao longo deste artigo, o auxe do cultivo da vide e a elaboración de viños, que constitúen o principal aceno de identidade dunha propiedade con cinco séculos de vida que pasou de ser un centro prototípico da economía feudal e un exemplo do dominio da fidalguía, a:

• Converterse nunha adega que exporta os únicos albariños de pago a decenas de países.
• Transformarse nun espazo de enoturismo de referencia internacional, no que se pon en valor a tradición da elaboración do viño e a Historia e cultura dunha comarca fascinante, que foi capaz de impoñerse aos todopoderosos viquingos.

As persoas que sufriron a presenza dos viquingos no Salnés fai mil anos xamais puideron chegar a pensar que suecos, noruegueses e daneses ían volver a penetrarse nos pobos, as adegas e as contornas naturais da comarca tantos séculos despois. Pero esta vez, non para roubar ou saquear, senón para deixarse seducir polos seus encantos.

Pazo Baión é o mellor exemplo das novas incursións dos viquingos no Salnés. A nosa propiedade acolle cos brazos abertos, ano tras ano, por centos de visitantes do norte de Europa que chegan ata este microuniverso atraídos polos nosos albariños, pero tamén polas paisaxes bucólicos da nosa propiedade, as edificacións monumentais que forman parte da leira e a fascinante Historia de Galicia. Unha historia que non podería entenderse sen a perigosa presenza dos viquingos no Salnés e en todo o territorio galego durante a Alta Idade Media.

Os descendentes dos viquingos xa non veñen saquear e roubar, senón a facer enoturismo, catar extraordinarios albariños e forxar unha relación chea de potencialidades para eles e para nós.

En Pazo Baión, Odín e Dioniso non son rivais, senón amigos.